Fyrstu genomini lisin

Tað var ein stór løta, tá Noomi O. Gregersen, verkætlanarleiðari hjá FarGen, týsdagin í farnu viku trýsti á ”start” á sekventeringsmaskinuni hjá iNova. Gongd varð við hesum sett á sekventeringina – ella lesingina - av fyrstu genomunum hjá FarGen-verkætlanini, og hósdagin, tveir dagar seinni, vóru úrslitini klár. Lesingin gekk væl, og fyrstu dáturnar verða nú skrásettar í FarGen-dátuskránni.

Noomi O. Gregersen fegnast: ”Tað kennist sum ein varði á leiðini at vera komin her til. Higartil hevur mesta orkan hjá okkum verið brúkt til kunning um verkætlanina og at taka blóðroyndir, men stórur partur av summarinum er farin við fyrireikingum til sekventeringina, sum nú er skotin í gongd”.

Verkætlanarleiðarin frøist eisini um, at fólk hava tikið so væl móti tilboðnum at luttaka í verkætlanini. Oman fyri 1100 blóðroyndir eru higartil tiknar, og sostatt nærkast málið í hesum stignum av verkætlanini, sum er 1500 blóðroyndir, og enn eru nógv fólk eftir á tekningarlistanum. ”Málið hevur tó alla tíðina verið at halda fram, og í næstum fara vit at leggja ætlanir fyri, hvussu vit víðka verkætlanina,” sigur Noomi O. Gregersen.

Lesingin av einum genomi fer fram á tann hátt, at DNA verður uppreinsað frá eini blóðroynd, og síðani verður DNA-ið lisið í eini sekventeringsmaskinu. Maskinan megnar ikki at lesa alt DNA-ið samstundis, so hon pettar tað sundur og lesur pettini, sum síðani verða sett saman aftur. Úrslitið er eitt talgilt genom.

Talan er um framkomna tøkni, sum er í støðugari menning. Fyrsta humana genomið varð kortlagt í 2003 í altjóða verkætlanini, The Human Genome Project. Tað tók 13 ár, og kostaði omanfyri 3 mia. US$. Í dag tekur tað fáar dagar at kortleggja eitt genom, og kostnaðurin er undir 1000 US$ við bestu tólunum.

Um FarGen: Málið við FarGen-verkætlanini er at lesa genomini hjá øllum føroyingum, sum vilja tað. Endamálið er at menna eitt undirstøðukervi - eina dátuskrá - til gransking í føroyskum ílegum. Saman við vitan úr heilsuverkinum og Ættarbandsskránni letur kortleggingin av føroysku genomunum upp fyri møguleikunum at betra um fyribyrging og viðgerð í heilsuverkinum.

Nærri kunning fæst á www.fargen.fo

Dagur og vika hevði hetta innslagið um FarGen í sambandi fyrstu genomlesingarnar.